Bu yazımızda İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davası nedir? Kimlere karşı açılır? Hangi mahkemede açılır? Ve dava konusu malların paylaştırılma biçimlerinden bahsedeceğiz. Ancak bunları anlatmadan önce bilmemiz gereken birkaç kavram vardır. Paylı mülkiyet ve elbirliği mülkiyeti. Paylı mülkiyet, maddi olarak bölünmüş olmayan bir şeyin birden çok kişinin belirli paylarla birlikte söz konusu taşınır veya taşınmaza malik olmasıdır. Bu tanım TMK m. 688 de yapılmıştır. Paylı mülkiyet sisteminde bir tane mülkiyet hakkı vardır. Bu mülkiyet hakkı birden fazla kişiye bölünmüştür. Kişilerin mal üzerindeki mülkiyetlerinin yönetimine paylı mülkiyet birliği denir.
Bahsedilen paylar bir mal değil, mal üzerindeki haklardır. Elbirliği mülkiyeti ise, TMK md 701’de tanımı yapıldığı üzere ‘’Kanun veya kanunda öngörülen sözleşmeler uyarınca oluşan topluluk dolayısıyla mallara birlikte malik olanların mülkiyeti, elbirliği mülkiyetidir. Elbirliği mülkiyetinde ortakların belirlenmiş payları olmayıp her birinin hakkı, ortaklığa giren malların tamamına yaygındır.’’ Gerektiği ölçüde özetleyecek olursak elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyetten farkı, paylı mülkiyette kişilerin payları üzerinde hakkı var olurken elbirliği mülkiyette ise ortaklığa giren malların tümünde ortak bir hak söz konusu olmasıdır.
İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davası Nedir?
İzale-i şuyu yani ortaklığın giderilmesi davası, yukarıda özetlediğimiz paylı mülkiyet ve elbirliği mülkiyetine konu olan taşınır veyahut taşınmaz malların ortak kişiler arasındaki pay birliğine son vererek malların kişisel mülkiyetine geçiş sağlayan bir davadır. Ayrıca belirtmek gerekir ki her ne kadar halk arasında izaleyi şuyu davası olarak yazılsa da doğru yazılışı izale-i şuyu davası şeklindedir.
Ortaklığın Giderilmesi Davası Kimlere Karşı Açılır?
Ortaklığın giderilmesi davası diğer adıyla izale-i şuyu davası, taşınır veya taşınmaza ortak olan tüm pay sahibi kişilere karşı açılır. Pay sahibi kişilerden biri söz konusu maldaki ortaklığın bozulmasını talep edebilir. Pay sahibi kişiler kendi aralarında sözleşme vasıtasıyla ortaklığın bozulmasına karar verebilirler. Eğer sözleşme yolu ile bu anlaşmayı sağlayamazlar ise, pay sahibi kişilerden biri diğer tüm pay sahibi kişilere karşı ortaklığın giderilmesi davasını açarak, bu birlikteliği sonlandırabilir.
İzale-i Şuyu Davası Hangi Mahkeme de Açılır?
Ortaklığın giderilmesi davasında yetkili mahkeme, ortaklığa konu olan taşınmaz malın bulunduğu yer mahkemesi olarak belirlenmiştir. Görev bakımından sorumluluk sahibi mahkeme ise Sulh Hukuk Mahkemesidir.
Tüm ortakların davada yer alması zorunludur. Ortak olan pay sahibi kişilerden birinin ölümü halinde mirasçılık belgesinde adı geçen tüm kişilerin davaya katılması gerekmektedir. Tüm ortak kişiler davaya katılmadan davanın herhangi bir sonuca, ulaşması mümkün değildir. Bu dava harca dahil bir dava olduğundan dolayı harcın davayı açılan taraf tarafından yatırılması gerekmektedir. Ancak davanın sonunda mahkeme avukatlık ücretlerini ve harç ücretlerini ortakların payları oranında paylaştırmaktadır. Bu davada kazanan veya kaybeden taraf olması söz konusu değildir. Bu yüzden harçların veya avukat vekalet ücretinin bir tarafa yöneltilmesi pek mümkün olmamaktadır.
Malların Paylaştırılma Biçimi
Pay sahipleri davanın başında dava konusu taşınır veya taşınmazın nasıl bölüşüleceğine karar vererek hâkime bu kararı bildirebilirler. Hâkim bu antlaşma doğrultusunda anlaşmanı gerçekleşmesini sağlayabilir. Eğer ortak kişiler aralarında anlaşma sağlayamazlar ise hâkim bu ortaklığın giderilmesini 2 şekilde sağlayabilir. Bunlar satış suretiyle ortaklığın giderilmesi veya aynen taksim yolu ile ortaklığın giderilmesidir. Söz konusu iki yolu da aşağıda inceleyeceğiz.
Malın Aynen Taksim Yolu ile Ortaklığın Giderilmesi
Ortaklığın giderilmesinde aynen taksim yolu seçilecekse, taraflardan sadece birinin başvuruda bulunması yeterlidir. Kanun gereği taraf kişilerden biri aynen taksim talebinde bulunur ise hakim ilk önce aynen taksim için mevcut şartların bulunup bulunmadığına bakmalıdır.
Aynen taksim için gereken şartlar şunlardır,
- Taşınmazın fiziksel niteliği gereğince aynen taksime uygun olup olmadığı yani davaya konu taşınmazın yüzölçümü, niteliği, kaç paya bölüneceği, arazinin niteliği, imar mevzuatına uygunluğunun kontrol edilmesi gerekmektedir.
- Eğer taşınmaz aynen taksim yolu ile bölündüğünde gereğinden fazla değer kaybına uğrayacak ise aynen taksim yapılmaz.
- Eğer aynen taksim mümkün ise bölünen payların birbiri ile aynı değere sahip olmaması durumunda, düşük değerli parçaya para eklenerek denge kurulması sağlanır.
Açık Arttırma/Pazarlık ve Malın Satılarak Ortaklığın Giderilmesi
Eğer aynen taksim yolu mevcut değil ise malın açık arttırma/pazarlık ve malın satılarak ortaklığın giderilmesine karar verilir. Satış işlemi mahkeme tarafından değil bizzat satış memuru yada icra dairesi vasıtası ile yapılır. Satış işlemi açık arttırma ile yapılmalıdır. Lakin ortaklar karar alarak söz konusu taşınmazın satışının kendi aralarında yapılmasını isteyebilir bu durumda satış işlemi yalnızca ortaklar arasında yapılmalıdır. Ancak bu seçeceğin oluşması için kararın oybirliği yani her ortağın kararının aynı olması gerekmektedir.