Memur Disiplin Cezaları, İtiraz ve İptal Davası konusunda öncelikle disiplin cezaları hakkında bilgi vermek gerekmektedir. Kanun koyucu, kamu kurumlarında çalışan işçileri, görevlileri belirli bir düzen altında tutmak, işlerin işleyişini düzene koymak için çeşitli kurallar ortaya koymuştur. Bu kurallar 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda düzenlenmiş ve açıklanmıştır. İşte bu kanunun içindeki kurallardan bir bölümü, bu düzene uymayan görevlilere ne olacağı hakkındadır.
Devlet Memurluğunda Verilen Disiplin Cezaları
Bu kanunun 7. Bölümünde disiplin işlenmiş olup bütün bilgilere buradan ulaşılabilir. Peki bu kanunda ne gibi disiplin cezaları öngörülmüştür? Uyarma cezası, kınama cezası, aylıktan kesme cezası, kademe ilerlemesinin durdurulması, devlet memurluğundan çıkarma gibi cezalardır. Bu konu ile alakalı en önemli şey ceza soruşturması ile disiplin soruşturmasının karıştırılmamasıdır. Ceza soruşturması ceza kanunundan gelirken, disiplin soruşturmaları kanunlar ve yönetmeliklerden gelir. 657 Sayılı Devlet Memurları kanunu memurlara uygulanan disiplin soruşturmaları ve memur disiplin cezalarının kaynağını oluşturmaktadır. Elbette ceza soruşturması ve disiplin soruşturmalarının benzeyen yönleri de vardır. Ceza soruşturmalarında cezayı veren kişiler bağımsız yargı makam ve mensupları olup, disiplin soruşturmalarında ki cezaları verenler disiplin amirleridir.
Disiplin Cezası Vermeye Yetkili Amir ve Kurullar Kimlerdir?
Memurun fiilleri neticesin de ceza vermeye yetkili kişi ve kurumlar Devlet memurları kanununda belirtilmiştir. Kanuna göre; Uyarma, kınama ve aylıktan kesme gerektiren cezalar disiplin amirleri tarafından; kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, atamaya yetkili kılınan amirler, il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından verilir.
Devlet Memurlarına Verilen Disiplin Cezaları Çeşitleri Nelerdir?
Disiplin suçlarında kanunilik ilkesi gereği, yazılı olanlar dışında veyahut yazılı olanlardan daha fazla ceza vermek mümkün değildir. Devlet memurlar kanunu içinde belirtilen cezalar dışında bir ceza verilememektedir. Peki devlet memurlarına verilen disiplin cezaları nelerdir? 5 tane sayılmış ceza türü vardır bunlar;
1- Uyarma Disiplin Cezası
Memura, kendine çeki düzen vermesini söyleyen, görevinde daha dikkatli ve özenli olma çağrısında bulunulan, yazı ile bildirilen disiplin cezası türüdür. Aşağıda sayılan durumlar neticesinde verilmesi gerekir;
- Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kayıtsızlık göstermek veya düzensiz davranmak,
- Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak, görev mahallini terk etmek,
- Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine dikkat etmemek,
- Usulsüz müracaat veya şikâyette bulunmak,
- Devlet memuru vakarına yakışmayan tutum ve davranışta bulunmak,
- Görevine veya iş sahiplerine karşı kayıtsızlık göstermek veya ilgisiz kalmak,
- Belirlenen kılık ve kıyafet hükümlerine aykırı davranmak,
- Görevin iş birliği içinde yapılması ilkesine aykırı davranışlarda bulunmak
2- Kınama Disiplin Cezası
Memura, yaptığı görevlerde ve bulunduğu davranışlarda kusuru olduğunun yazı ile bildirilmesidir. Aşağıdaki durumlarda verilmesi gerekir;
- Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kusurlu davranmak,
- Eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek,
- Görev sırasında amire hal ve hareketi ile saygısız davranmak,
- Hizmet dışında Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak,
- Devlete ait resmi araç, gereç ve benzeri eşyayı özel işlerinde kullanmak,
- Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzeri eşyayı kaybetmek,
- İş arkadaşlarına, maiyetindeki personele ve iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak,
- İş arkadaşlarına ve iş sahiplerine söz veya hareketle sataşmak,
- Görev mahallinde genel ahlak ve edep dışı davranışlarda bulunmak ve bu tür yazı yazmak, işaret, resim ve benzeri şekiller çizmek ve yapmak,
- Verilen emirlere itiraz etmek,
- Borçlarını kasten ödemeyerek hakkında yasal yollara başvurulmasına neden olmak,
- Kurumların huzur, sükûn ve çalışma düzenini bozmak
- Yetkili olmadığı halde basına, haber ajanslarına veya radyo ve televizyon kurumlarına bilgi veya demeç vermek.
3- Aylıktan Kesme Disiplin Cezası
Memurun, brüt olmak koşulu ile aylığından 30’da 1 ile 8’de 1 oranları arasında kesinti yapılmasıdır. Bu cezayı gerektiren haller şunlardır;
- Kasıtlı olarak; verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak, görev mahallin-de kurumlarca belirlenen usul ve esasları yerine getirmemek, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçleri korumamak, bakımını yapmamak, hor kullanmak,
- Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek,
- Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sağlamak için kullanmak,
- Görevle ilgili konularda yükümlü olduğu kişilere yalan ve yanlış beyanda bulunmak,
- Görev sırasında amirine sözle saygısızlık etmek,
- Görev yeri sınırları içerisinde herhangi bir yerin toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz olarak kullanılmasına yardımcı olmak,
- Hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak
4- Kademe İlerlemesinin Durdurulması Disiplin Cezası
Memurun işlemiş olduğu fiilin derecesine göre, bulunduğu kademeden ilerlemesinin 1 ile 3 yıl arasında durdurulmasıdır. Bu cezayı gerektiren fiiller şunlardır:
- Göreve sarhoş gelmek, görev yerinde alkollü içki içmek,
- Özürsüz ve kesintisiz 3 -9 gün göreve gelmemek,
- Görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak,
- Amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak,
- Görev yeri sınırları içinde herhangi bir yeri toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz kullanmak veya kullandırmak,
- Gerçeğe aykırı rapor ve belge düzenlemek,
- Ticaret yapmak veya Devlet memurlarına yasaklanan diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunmak,
- Görevin yerine getirilmesinde dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımı yapmak, kişilerin yarar veya zararını hedef tutan davranışlarda bulunmak,
- Belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmamak,
- Açıklanması yasaklanan bilgileri açıklamak,
- Amirine, maiyetindekilere, iş arkadaşları veya iş sahiplerine hakarette bulunmak veya bunları tehdit etmek,
- Diplomatik statüsünden yararlanmak suretiyle yurt dışında, haklı bir sebep göstermek-sizin ödeme kabiliyetinin üstünde borçlanmak ve borçlarını ödemedeki tutum ve davranışlarıyla Devlet itibarını zedelemek veya zorunlu bir sebebe dayanmaksızın borcunu ödemeden yurda dönmek,
- Verilen görev ve emirleri kasten yapmamak,
- Herhangi bir siyasi parti yararına veya zararına fiilen faaliyette bulunmak
5- Devlet Memurluğundan Çıkarma Disiplin Cezası
Memurun işlemiş olduğu fiil sebebi ile bir daha devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarma cezasıdır. Bu cezayı gerektiren durumlar aşağıda sayılmıştır;
- İdeolojik veya siyasi amaçlarla kurumların huzur, sükûn ve çalışma düzenini bozmak, boykot, işgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, işi yavaşlatma ve grev gibi eylemlere katılmak veya bu amaçlarla toplu olarak göreve gelmemek, bunları tahrik ve teşvik etmek veya yardımda bulunmak, (1)
- Yasaklanmış her türlü yayını veya siyasi veya ideolojik amaçlı bildiri, afiş, pankart, bant ve benzerlerini basmak, çoğaltmak, dağıtmak veya bunları kurumların herhangi bir yerine asmak veya teşhir etmek,
- Siyasi partiye girmek,
- Özürsüz olarak (…) (2) bir yılda toplam 20 gün göreve gelmemek,
- Savaş, olağanüstü hâl veya genel afetlere ilişkin konularda amirlerin verdiği görev veya emirleri yapmamak,
- Amirlerine, maiyetindekilere ve iş sahiplerine fiili tecavüzde bulunmak,
- Memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak nitelik ve derecede yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde bulunmak,
- Yetki almadan gizli bilgileri açıklama
- Siyasi ve ideolojik eylemlerden arananları görev mahallinde gizlemek,
- Yurt dışında Devletin itibarını düşürecek veya görev haysiyetini zedeleyecek tutum ve davranışlarda bulunmak,
- 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkındaki Kanuna aykırı fiilleri işlemek.
- Terör örgütleriyle eylem birliği içerisinde olmak, bu örgütlere yardım etmek, kamu imkân ve kaynaklarını bu örgütleri desteklemeye yönelik kullanmak ya da kullandırmak, bu örgütlerin propagandasını yapmak.
Verilen disiplin cezası türleri bunlardır.
Disiplin Cezası Verme ve Soruşturma Evrelerinde Zamanaşımı Süreleri
Memurlara verilecek olan uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerleyişinin durdurulması disiplin cezalarında 1 ay içinde disiplin soruşturulmasına başlanması gerekmektedir. Memurluktan çıkarma cezaları içinse 6 ay içinde disiplin soruşturmasına başlanması gerekmektedir. Bu süreler içerisinde disiplin soruşturmasına başlanmaz ise ceza verme yetkisi zaman aşımına uğrar.
Her halükârda cezanın işlenmesinden sonra 2 yıl içinde ceza verilmez ise ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar.
Memur Disiplin Cezalarının Silinmesi ve Tekrarlanması
Ceza gerektiren fiilde bulunan memur, cezaların sicilden silinme süresi içerisinde aynı fiili tekrar eder ise verilen cezanın 1 derece üstü verilir. Ceza gerektiren fiilde bulunan memur sicil bakımından temiz, çalışma ve düzen bakımından geçmişte verimli ise verilmesi gereken cezanın 1 derece hafif olanı uygulanır.
Memurlara verilen disiplin cezaları, cezayı alan memurun siciline işlenir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası dışında ceza alan memur, uyarma ve kınama cezalarında 5 yıl, geriye kalan cezalarda ise 10 yıl sonra atamaya yetkili kılınmış amire başvurarak, sicilinin temizlenmesini isteyebilir.
Memurların Kendilerine Karşı Verilen Disiplin Cezalarına Karşı Savunma Hakkı
Savunma hakkı, bir kimsenin yargı ve yetkililer önünde yasa çerçevesi içerisinde kendi hak ve çıkarlarını hiçbir baskı altında kalmadan, özgürce, korkmadan kendini savunmasıdır. Savunma hakkı hukuk devletinin temelini oluşturur. Bu yüzden memurlara verilen disiplin cezalarında, memurun savunması alınmadan, memur dinlenilmeden bir disiplin cezası vermek hukuk devleti kavramına aykırı olduğu gibi kanunen de yasak ve hatalıdır. Nitekim konumuz olan devlet memurları kanununun 130. Maddesinde bu durum bahsedilmiştir. Devlet memuru hakkında savunması alınmadan hiçbir disiplin cezası verilemez. Ancak aynı maddenin 2. Fıkrasında bunun bir istisnası vardır. Kanun der ki: ‘’ Soruşturmayı yapanın veya yetkili disiplin kurulunun 7 günden az olmamak üzere verdiği süre içinde veya belirtilen bir tarihte savunmasını yapmayan memur, savunma hakkından vazgeçmiş sayılır.’’ Bu yüzden memurların bu fıkrayı mesleki olarak iyi bilmeleri gerekmektedir.
Memurlara Verilen Disiplin Cezalarına İtiraz Süreci ve İptal Davası
Kanun Koyucu, savunma hakkı kapsamında disiplin cezası alan memurlara itiraz hakkı tanımıştır. Disiplin soruşturmasını yapan ve disiplin cezasını veren yetkililer ceza ile birlikte itiraz sürelerini de memurlara bildirmelidir. Uyarma, kınama aylıktan kesme cezalarına karşı ilgili disiplin kuruluna, kademe ilerleyişinin durdurulması cezasına karşı Yüksek disiplin kuruluna 7 gün içinde idari açıdan itiraz edilebilir. Eğer bu süre içerisinde itiraz yapılmaz ise ceza kesinleşir. Kesinleşen cezaya karşı 60 gün içerisinde İdare Mahkemesi’nde iptal davası açılmalıdır.
Eğer devlet memurluğundan çıkarma cezası verilmiş ise bu ceza karşısında idari bir itiraz yolu mevcut olmadığı için ilgili memur ceza kararının kendisine tebliğinden itibaren 60 gün içinde İdare mahkemesinde iptal davası açmalıdır.
İtiraz kabul edilirse ceza hafifletilir veya kaldırılır. İtiraz ret edilir ise ceza kesinleşmiş olur.