Satıcının Ayıptan Sorumluluğu ve Ayıplı Mal


Ayıplı maldan doğan sorumluluk 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 219-231’inci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ayıp kavramı kanunda tam anlamıyla tanımlanmamış olmakla birlikte bu maddeler ayıptan sorumluluk hallerini hüküm altına almıştır.

Ayıp kavramı değerlendirilirken miktar eksikliğinin ayıplı mal değil, eksik ifa teşkil ettiğinin bilinmesi önem arz eden hususlardan biridir.
TTK, TBK ve TKHK hükümleri göz önünde bulundurulduğunda tüketiciler tacirlere göre daha ayrıcalıklı değerlendirilmişi ve birçok yönden lehlerine hüküm konmuştur. Kanunen art niyetlilik, ağır kusur olarak nitelendirilmiş, daha ağır yaptırımlara tabi tutulmuştur.

Ayıp Türleri

Türk Borçlar Kanununun 219.maddesinde sözleşmeye aykırılık halinde karşılaşılabilecek iki ayrı tür ayıp düzenlenmiştir;
Zikredilen niteliklerde ayıp; satıcının alıcıya ürün hakkında belirli nitelikler olduğunu bildirmesi ve bunların söz konusu malda bulunmamasını ifade eder.
Objektif değer olarak ayıp; sözleşme konusu şeyden beklenen faydayı azaltan veya tamamen ortadan kaldıran durumun var olmasını ifade eder. Bu karar dürüstlük kuralı çerçevesinde değerlendirilir.

TBK md.219’a göre;
“Satıcı, alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılanda bulunmaması sebebiyle sorumlu olduğu gibi, nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan, kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ya da ekonomik ayıpların bulunmasından da sorumlu olur.
Satıcı bu ayıpların varlığını bilmese bile onlardan sorumlu olur. ”
Dolayısıyla satıcının satılanda bulunan mevcut ayıbı bilip bilmemesi önem arz etmemekte ve sorumluluğun doğması için satıcının kusuru aranmamaktadır.

Sâtıcının Ayıptan Sorumluluğu

Satıcının ayıptan sorumlu tutulabilmesi için bir takım maddi ve şekli şartların gerçekleşmiş olması gerekir.

Maddi Şartlar

Emtiada bir ayıp mevcut olmalıdır. Satıcı böyle bir şeyi vadetmemiş olsa dahi satılandan beklenen özelliklerin mevcut olmaması durumu ayıp olarak kabul edilir. Ayıp; maddi, hukuki veya ekonomik nitelikle olabilir.

Satılandaki ayıp önemli olmalıdır. Ayıp sonucunda söz konusu eşyanın değerinin veya kullanıma elverişliliğinin önemli derecede azalıyor veya tamamen ortadan kalkıyor olması gerekmektedir. Bu gibi durumlarda objektif beklenti karşılanmayacak olduğu için, ayıp önem kazanmış olur. Önemsiz ayıplardan dolayı satıcının sorumlu tutulması mümkün değildir.

Alıcının bu ayıbı bilmiyor olması gerekir. Alıcının sözleşmenin kurulması anında mevcut ayıbı biliyor olması veya gerekli özeni göstermiş olsa bilebilecek olması durumunda satıcının ayıba dayalı sorumluluğu doğmayacaktır. Satıcı, alıcının satılanı yeterince gözden geçirmekle görebileceği ayıplardan, böyle bir ayıbın mevcut olmadığını ayrıca üstlenmiş ise sorumlu olur.

Alıcı, ayıplı malı kabul etmemiş olmalıdır. Alıcının satılanı ayıplarıyla beraber kabul etmesi durumunda ayıptan doğan hakları ortadan kalkacaktır.

Ayıp, hasarın alıcıya geçmesinden önce satılanda mevcut olmalıdır. Hasarın geçmesinden sonraki ayıplar ancak özel olarak üstlenilme veya kasten gizlenme hallerinde sorumluluğun doğmasına sebebiyet verebilir.

Şekli Şartlar

Satılanı İnceleme ve Gözden Geçirme Şartı: TBK md.223 uyarınca alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre ilk imkan bulduğu an gözden geçirmeli ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektirecek bir ayıp tespit ederse bunu uygun bir süre içerisinde satıcıya bildirmelidir. Tacir olmayan alıcılar yeterli deneyim ve uzmanlığa sahip olmadıkları için gözden geçirme hususunda onlardan beklenen özen derecesi daha hafif değerlendirilir. Tacir alıcılar ise inceleme konusunda daha titiz davranmalıdır.

Bildirim Külfeti: Ayıp bildirimi bir hukuki işlem veya irade beyanı niteliğinde değildir. Tek taraflı olarak satıcı veya vekiline yöneltilmesi gereken bilgidir. Alıcı bildiriminde satılandaki ayıbı açık bir şekilde tanımlamalı ve onu kabul etmeme iradesini satıcıya kesin bir ifadeyle belirtmelidir.
Ayıp bildirimi herhangi bir şekle tabi değildir. Ancak mektup veya noter kanalıyla ya da güvenilir elektronik imza kullanılarak e-posta sistemi ile yapılması ispat kolaylığı sağlayacaktır.

Bildirim süresi satışın türüne göre farklılık arz etmektedir. Ticari olmayan satışlarda bildirim süresi TBK m.223’te uygun bir süre olarak belirlenmiştir. Uygun süre deyimi alıcının ayıbı satıcıya bildirebileceği makul zaman olarak değerlendirilmelidir. Alıcının bildirimi ihmal etmesi ayıbı kabul ettiği anlamına gelir. Olağan bir gözden geçirmeyle fark edilemeyen bir gizli ayıp sonradan ortaya çıkarsa alıcı bunu satıcıya derhal bildirmek zorundadır.

Ayıplı hayvan satışları için bildirim süresi TBK m.224’te hayvanın teslim alındığı veya almada temerrüt edildiği tarihten itibaren 9 gün olarak düzenlenmiştir.

Satıcının Ayıp Sorumluluğundan Dolayı Alıcı Lehine Doğan Haklar

TBK m. 227 ayıplı mal teslim edilmesi halinde alıcıya bazı seçimlik haklar tanımıştır.

  1. Alıcı, satılanı teslim etmeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönebilir.
  2.  Alıcı, satılanı alıkoyup satış bedelinde ayıp oranında satış bedelinde indirim isteyebilir.
  3. Alıcı, aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteyebilir.
  4. Alıcı, imkan varsa satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteyebilir.

Alıcının bu seçimlik hakları kullanabilmesi bir takım sınırlamalara tabi tutulmuştur. Bunlar;

  • Satıcı, alıcıya aynı malın ayıpsız bir benzerini hemen vererek ve uğradığı zararın tamamını gidererek alıcının bu haklarını kullanmasını engelleyebilir. Ayrıca satılan alıcıya yüklenebilen bir sebeple yok olmuş, başkasına devredilmiş veya şekli değişikliğe uğramış ise dönme hakkını kullanamaz.
  • Alıcının ayıplı malı bilerek kullanması veya tüketmesi durumunda ayıptan feragat ettiği kabul edileceğinden bu halde de sözleşmeden dönmesi mümkün değildir.
  • Birden çok maldan veya parçadan oluşan bir mal birlikte satılmışsa ve bunlardan bazıları ayıplı ise dönme, sözleşmenin tamamı için değil yalnız ayıplı mal ve parçalar için söz konusu olur.
  • Satılanın değerindeki eksikliğin satış bedeline çok yakın olması durumunda alıcı ya sözleşmeden dönecek ya da ayıpsız bir benzeriyle değiştirilmesini talep edecektir.
  • Nihayet, tacirlere özgü bir durum olarak diğer tarafı temerrüde düşürmeye, sözleşmeyi feshe, sözleşmeden dönmeye ilişkin ihbarlar veya ihtarlar noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılmalıdır.

Genel Hükümlere Göre Tazminat Hakkı

TBK m. 227 uyarınca alıcı seçimlik haklarının yanında satılanın ayıplı olarak teslim edilmesi sebebiyle maruz kaldığı zararlar için genel hükümler çerçevesinde tazminat isteme hakkına sahiptir. Alıcının diğer seçimlik hakları ile birlikte veya onlardan bağımsız olarak tazminat talebinde bulunabilmesi için alıcıya yüklenmiş olan gözden geçirme ve bildirim külfetini yerine getirip getirmeyeceği hususu tartışmalıdır.

Ayıplı Maldan Doğan Haklarda Zamanaşımı

Satılandaki ayıbın sonradan ortaya çıkması halinde bile satılanın devredilmesinden itibaren 2 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. 2 yıllık süre taşınırlar için geçerli olup taşınmazlar için bu süre 5 yıl olarak belirlenmiştir. TBK m.231 çerçevesinde ise satıcı sorumluluğu daha uzun bir süre için yüklenmiş olacaktır.

Sorumsuzluk Anlaşması

Ayıptan doğan sorumluluğu düzenleyen hükümler emredici nitelikte değil düzenleyici niteliktedir. Taraflar aralarında yapacakları bir sorumsuzluk anlaşması ile bu hükümlerin aksini kararlaştırabilmektedirler. Bu hususta sorumluluğu artırabilmeleri, hafifletebilmeleri veya ortadan kaldırabilmeleri mümkündür. Ancak satıcı veya alıcının tek taraflı olarak kendi işyerlerine asacakları bir sorumsuzluk anlaşması geçerli olmayacaktır.

Yapılan sorumsuzluk anlaşması satıcının ağır kusurlu olması halinde geçersizdir. TBK m. 221’ de bu açıkça hükme bağlanmıştır; “Satıcı satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise, ayıptan sorumluluğunu kaldıran veya sınırlayan her anlaşma kesin olarak hükümsüzdür.”

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir